تحولات در ساختار قدرت عراق و آینده بهتر روابط دو جانبه

پارلمان عراق پس از مدت‌ها بحث و بررسی میان گروه‌های سیاسی، در نهایت دکتر برهم صالح را به‌عنوان رئیس جمهور جدید این کشور برگزید. رئیس جمهور عادل عبدالمهدی را به عنوان مامور تشکیل کابینه معرفی کرد و از وی خواست تا ظرف یک ماه، کابینه را معرفی کند. در خصوص این انتخاب‌ها و به طور کلی تحولات سیاسی اخیر عراق چند نکته را می‌توان یادآور شد. در خصوص اتفاقاتی که اخیرا در صحنه سیاسی و اجتماعی عراق افتاده است، می‌توان به برخی نکات اشاره کردکه ضروری است به آن‌ها برای فهم دقیق آینده این کشور توجه داشت. اینکه مردم عراق در انتخاب‌های خود تلاش کرده اند تا مسئله استقلال را برجسته سازند و علل تمایل این مردم به سمت استقلال به سیاست‌های عبادی در خصوص آمریکا بر می‌گردد. این علل را می‌توان چنین بر شمرد:
۱. مردم عراق، عراق را کشور مستقل می‌خواهند
انتخابات مجلس عراق که عرصه تناظر و حضور جریانات و گروه‌های سیاسی مختلف بود، بعد از مدت‌ها جدال بین گروه‌های سیاسی، بالاخره برگزار شد و ائتلاف‌های سائرون و فتح که مواضع استقلال طلبانه‌ای نسبت به آمریکایی‌ها دارند، توانستند بیشترین آرا را به دست آورند. ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر و ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری که از ارکان مقاومت عراق نیز بوده است، با یکدیگر همپیمان شدند و ترکیب جدید قدرت در مجلس را تشکیل دادند. بعد از شکل گیری مجلس، «الحلبوسی» را به عنوان رئیس مجلس این کشور انتخاب کردند، فردی که در بین گزینه‌های موجود بیشترین مواضع استقلال طلبانه در عراق را داشته است. همین مجلس «برهم صالح» از اتحادیه میهنی کردستان را در مقابل «فواد حسین» از حزب دموکرات کردستان عراق به عنوان رئیس جمهور انتخاب کرد. به طور تاریخی، اتحادیه میهنی کردستان عراق که روزگاری مرحوم جلال طالبانی رهبری آن را بر عهده داشت، مواضع عراقی گرایانه‌تر دارد تا حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی؛ بنابراین در اتفاقاتی که در عراق در هر سه صحنه سیاست ورزی این کشور افتاده است، عراق فاصله بیشتری از آمریکا گرفته است و مواضع استقلال طلبانه این کشور نسبت به آمریکا بیشتر شده است. این انتخاب‌ها نشان می‌دهد که مردم عراق دست به سیاست ورزی مستقلانه تری زده اند.
۲. حیدر العبادی یکی از علل سوق یافتن مردم عراق به استقلال
در تحلیل چرایی سوق یافتن مردم عراق به سمت سیاست‌های استقلال طلبانه‌تر نسبت به آمریکا، عللی بیان شده است که در اینجا، به یکی از مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم. سیاست‌های حیدر العبادی در دوره نخست وزیری و خصوصا اعلام برخی از مواضع آمریکایی عجیب توسط او، یکی از مهمترین علل سرخوردگی مردم عراق نسبت به سیاست‌های وابستگی بوده است که رهبران این کشور خصوصا دولت و نخست وزیر عراق اتخاذ کرده بودند. یکی از نمود‌های بارز سیاست‌های عبادی را می‌توان در مواضع عجیبی که در خصوص تحریم‌ها و ایران اتخاذ کرد، عنوان داشت. نزدیک به یک ماه پیش بود که عبادی با اظهار نظری جنجالی در خصوص تحریم‌های آمریکا علیه ایران، خشم مردم عراق را بر انگیخت و به صراحت گفت که عراق در صورت تحریم‌های آمریکا نمی‌تواند از ایران حمایت کند. ناظران معتقدند یکی از دلایلی که مردم عراق به این سمت حرکت کردند همین مواضع العبادی بوده است.
۳. برخی از ویژگی‌های عراق جدید
منظور از عراق جدید، صحنه جدید سیاسی و تحولات جدید قدرت در عراق است که تحولات بسیاری را به خود دیده است. عراق جدید را می‌توان با چند فاکتور نسبت به قبل از آن تمیز داد.
الف. عراقی که نیاز به انسجام دارد
سیاست‌های اخیر آمریکایی‌ها در عراق که با تمرکز بر روی ایجاد اختلاف بین عراق و ایران پیش رفته بود، با امید پنهان آمریکایی‌ها نسبت به اختلاف افکنی در عراق همراه بود. تلاش آمریکایی‌ها برای ایجاد روابط وخیم بین ایران و عراق که با موضوع به آتش کشیدن کنسولگری ایران در بصره همراه بود، یکی از پیامد‌های اصلی تحولات جدید عراق و انتخاب‌های مردم عراق در ماه‌های اخیر بود؛ بنابراین آمریکایی‌ها تلاش کردند تا بین گروه‌های مختلف ایجاد اختلاف کرده و عراق را به سمت بالکانیزه شدن هدایت کنند. ضرورت فهم انسجام بین عراقی‌ها موضوعی است که می‌توان آن را «خواست» مردم از سیاستمدارانشان در عراق عنوان کرد. مردم عراق نیازمند وحدت هستند تا بتوانند عراق را از مشکلاتی که به آن‌ها گرفتار است، رهایی بخشند.
ب. عراق نیاز به بازسازی دارد
انتخاب عادل عبدالمهدی که هفته گذشته از سوی برهم صالح رئیس جمهور جدید عراق به‌عنوان نخست‌وزیر مکلف شد تا کابینه را در فرصت یک ماهه به مجلس معرفی کند، یکی از نشانه‌های این موضوع است که عراق نیازمند بازسازی است. رئیس جمهور عراق برهم صالح شخصیتی را به عنوان نخست وزیر معرفی کرده است که در حوزه اقتصادی فردی عملگرا دارد و یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های عبدالمهدی، تاکید او بر عملگرا بودن در حوزه اقتصادی است. عراق اکنون در حوزه خدمات‌رسانی به عموم مردم، از شرایط خوبی برخوردار نیست. مشکلات مربوط به کبمود آب و قطعی‌های مکرر برق به همراه فساد زیاد در نظام اداری و مالی این کشور از یک‌سویی و فراغ بال بیشتر دولت با پایان نسبی مصائب امنیتی ناشی از حضور داعش از سوی دیگر، باعث شده تا مردم این کشور انتظار ویژه‌ای از دولت احتمالی عادل عبدالمهدی داشته باشند.
ج. روابط خارجی عراق و ایران تحت الشعاع مشکلات عراق
از دل موضوع فوق الذکر یعنی نیازمندی عراق به بازسازی، می‌توان به نحوه روابط ایران و عراق در سال‌های آینده اشاره داشت. عراق نیازمند بازسازی است و ایرانی که در سخت‌ترین شرایط در کنار عراق بوده است، اینک نیز می‌تواند در قالب قرارداد‌های اقتصادی دوجانبه به بازسازی این کشور دوست و برادر کمک کند. انتظارات مردم و تاکید عبدالمهدی بر عملگرا بودنش، باعث می‌شود تا او نسبت به رفع مشکلات مردم، تلاش بیشتری از خود نشان دهد تا جایی که احتمالا بخشی از روابط خارجی عراق را هم متناسب با چنین ضرورتی، تنظیم نماید؛ لذا فهم دقیق شرایط عراق و اصول رفتاری عراق جدید، ضرورتی انکارناپذیر در شرایط کنونی برای تحکیم هرچه بیشتر روابط ایران با عراق است. هرگونه اولویت‌گذاری غلط می‌تواند زمینه برای توطئه‌گران علیه روابط دو کشور فراهم سازد.
د. عراق نباید درگیر اختلافات درونی شود
بعد از اینکه دکتر برهم صالح به‌عنوان رئیس جمهور جدید عراق برگزیده شد و نامزد مسعود بارزانی و حزب دموکرات کردستان یعنی فواد حسین شکست سختی از برهم صالح و اتحادیه میهنی خورد، برهم صالح با هوشمندی تمام، از وحدت عراق سخن گفت: در حالی که فواد حسین چند روز قبل از آن، آشکارا از همه‌پرسی استقلال کردستان حمایت و آن را قانونی و مشروع دانسته بود. برهم صالح با ردای عراقی نه قومی، قدرتمند وارد عرصه و صحنه سیاسی شد، همین موضوع سبب شده است تا دومین شکست تاریخی بارزانی در یک سال گذشته رقم بخورد. بارزانی و همپیمانان او قطعا دست از تلاش برای ایجاد اختلاف در فضای سیاسی عراق و اظهار تمایلاتشان برای تجزیه طلبی بر نخواهند داشت، به همین دلیل ریاست جمهوری برهم صالح می‌تواند تا اندازه بسیار زیادی نقشی بازدارنده برای سیاست‌های تهاجمی بارزانی داشته باشد. بارزانی برای پیگیری مجدد پروژه تجزیه، نمی‌تواند روی حمایت رئیس جمهور کُرد عراق حساب کند و این شکستی بسیار سخت برای اوست. برهم صالح، به نسبت بقیه افراد شاخص کرد، شخصیتی خوش‌فکرتر است. انتظار از برهم صالح این است که در موضع‌گیری‌های خود، کردستان قوی را ذیل عراق قوی دنبال کند. اظهارات او بیان‌گر این گزاره است، اگرچه مسیر عمل، پرسنگلاخ و طمع‌برانگیز است.
ه. علل ناکامی العبادی می‌تواند علل موفقیت عادل عبدالمهدی باشد
العبادی در میانه‌ی دولت چهار ساله‌ی خود و در حالی که تحت فشار برای انجام اصلاحات سیاسی بود، اقدام به انتشار لیست کاندیدا‌های به‌ظاهر تکنوکرات کرد تا کابینه را ترمیم کند. حداقل ۵ نفر از ۱۳ شخص معرفی‌شده، رئیس دانشکده یا دانشگاه در عراق بودند و کاندیدای وزارت خارجه هم از نسل خاندان پادشاهی سابق در عراق بود. البته این اصلاحات به‌جایی نرسید و اکنون نیز بعید است عبدالمهدی بتواند این رویه را به کرسی بنشاند. تمرکز عبدالمهدی بر روی اینکه خود را نماینده مردم می‌داند می‌تواند سناریو‌های العبادی برای ساختار قدرت در عراق را خنثی سازد. شاید این گمانه وجود داشته باشد که علت ناکامی العبادی، ویژگی حزبی خود او بود در حالی که عبدالمهدی از چنین ویژگی‌ای برخوردار نیست و لذا امکان موفقیتش بیشتر است. اما واقعیت این است که چنین تحلیلی نمی‌تواند مقدمه‌ی موفقیت عبدالمهدی باشد.